Tranh sơn mài là một trong các tác phẩm hội họa truyền thống luôn thu hút sự chú ý của những người đam nghệ thuật ở Việt Nam. Có thể cho rằng kỹ thuật vẽ tranh sơn mài chỉ có một nguyên lý chung nhất, tuy nhiên sự khác biệt trong chất lượng của bức tranh và để vẽ được tranh sơn mài nghệ thuật sẽ phụ thuộc vào kinh nghiệm và kỹ thuật cá nhân của người vẽ. Cách vẽ tranh sơn mài cũng sẽ có những điểm khác biệt so với các loại tranh khác như tranh sơn dầu, tranh acrylic hay tranh màu nước,…. Dưới đây là các bước vẽ tranh sơn mài đơn giản nhất cho người mới muốn học vẽ tranh sơn mài.
Các Dụng Cụ Để Làm Tranh Sơn Mài
Với sự phát triển của những công nghệ kỹ thuật và sự phát triển của nghề vẽ tranh sơn mài, các quy trình vẽ một bức tranh sơn mài đã có những sự đổi thay nhất định để phù hợp với những người họa sĩ và thời đại.
Tuy nhiên thay đổi là thế những những dụng cụ cần thiết cơ ban cho quá trình vẽ tranh sơn mài vẫn phải có đó là: Giấy ráp, bộ mo, bộ thép, dao, búa, vải, đá mài, bút phất bạc, bút tỉa, vỏ trứng…
Giấy Ráp Trong Vẽ Tranh Sơn Mài
Cũng có thể được gọi là giấy nhám được dùng để chà với tấm gỗ với mục đích tránh xước và tạo độ mịn. Giấy ráp được sử dụng đến trong đa số tất cả các bước vẽ tranh sơn mài.
Bút Tỉa, Bút Phất Bạc Trong Vẽ Tranh Sơn Mài
Là dụng cụ được sử dụng để vẽ các nét nhằm thể hiện những ý tưởng nghệ thuật và những chi tiết đặc sắc mà người họa sĩ muốn truyền tải. Tùy vào nguyên liệu sử dụng mà người họa sĩ có thể chọn cho mình những loại bút vẽ khác nhau.
Bộ Mo, Bộ Thép Trong Vẽ Tranh Sơn Mài
Có hai loại bộ mo thường được sử dụng trong quá trình vẽ tranh sơn mài đó là bộ mo thẳng và bộ mo chéo. Một bộ mo sẽ có những kích thước to nhỏ tùy theo nhu cầu của họa sĩ. Bộ mo sẽ được sử dụng để phết những lớp sơn đều lên bề mặt của tấm gỗ.
Dao, Búa, Vải, Vỏ Trứng Trong Vẽ Tranh Sơn Mài
Cũng là những dụng cụ rất cần thiết không thể không có trong khi thực hiện quy trình vẽ tranh sơn mài.
Các Nguyên Liệu Cần Thiết Cho Quy Trình Vẽ Tranh Sơn Mài
Không đơn thuẩn chỉ là những tác phẩm nghệ thuật, một bức tranh sơn mài còn là kết quả của sự tìm tòi, nghiên cứu và sáng tạo của người nghệ nhân trong việc kết hợp các kỹ thuật vẽ tranh sơn mài với những nguyên liệu tự nhiên trong cuộc sống để tạo nên được một bức tranh sơn mài độc đáo và đặc sắc.
Sơn Để Vẽ Tranh Sơn Mài
Loại sơn được sử dụng cho vẽ tranh sơn mài là loại sơn mài được khai thác từ nhựa cây sơn ta. Sơn ta giữ vai trò như một chất kết dính, khi phối kết hợp với các chất liệu khác như là vàng, vỏ trai, vỏ trứng, bạc quỳ,… sẽ mang đến sự hài hòa giúp tôn lên vẻ đẹp tự nhiên của các nguyên liệu. Các nguyên liệu khác có thể được sử dụng trong quá trình vẽ tranh sơn mài đó là: dầu tràm, dầu trẩu, nhựa dó và nhựa thông,…. Hiện nay, do sự phụ thuộc vào các yếu tố như thời tiết và những sự ảnh hưởng không tốt của sơn ta đối với người sử dụng, người họa sĩ đang có xu hướng chuyển qua dùng các loại sơn hiện đại hơn như sơn Nhật để thay thế cho sơn ta khi thực hiện các bức tranh sơn mài.
Màu Để Vẽ Tranh Sơn Mài
Tranh sơn mài truyền thống thường chỉ có hai màu chính cơ bản đó là cánh gián đỏ và cánh gián đen. Đây là hai loại màu được tạo ra từ khoáng chất vô cơ, sẽ không bị phân hủy, hay bị hao mòn trước ánh sáng và tồn tại theo thời gian.
Quy Trình Làm Tranh Sơn Mài
Bước 1: Phác Họa Bố Cục Trong Quy Trình Làm Tranh Sơn Mài
Đây là bước vẽ nháp ý tưởng, bố cục, vị trí sắp xếp các vật thể trong bức tranh sơn mài mà bạn muốn vẽ. Người họa sĩ sẽ phải xác định rõ màu sắc, kích thước của các chủ thể trong tranh và sắp xếp vị trí, bố cục bức tranh sao cho hợp lý nhất có thể. Bước này cần phải thực hiện tốt, xác định ý tưởng rõ ràng chủ đề định vẽ vì phác họa tốt sẽ giúp bạn thực hiện các bước chi tiết sau tốt hơn.
Bước 2: Phóng Lớn Bản Phác Thảo Trong Quy Trình Làm Tranh Sơn Mài
Ở bước này, công việc của người nghệ sĩ là chuyển từ bản phác thảo nhỏ của bước 1 thành bức vẽ lớn bằng kích cỡ bức tranh sơn mài dự định muốn vẽ (bằng kích thước của vóc). Bạn nên sử dụng than để vẽ ở công đoạn này, bởi vì nó sẽ giúp bạn chỉnh sửa thêm bớt vào bức tranh theo đúng ý của bạn một khách dễ dàng.
Bước này cũng khá là quan trọng trong các kỹ thuật vẽ tranh sơn mài bởi vì khi vẽ trực tiếp lên vóc, những chi tiết được phác thảo trước, hay những gì có thể là điểm nhấn ban đầu của bức tranh sẽ được vẽ ở lớp đầu tiên.
Khi thực hiện bước này cái khó khăn nhất bạn gặp phải đó là vẽ đủ các chi tiết và thêm vào đó bản phóng lớn phải truyền tải được hết tinh thần, ý tưởng từ phác họa lên tranh phù hợp với ý của bạn.
Bước 3: Vẽ Tranh Lên Vóc Trong Quy Trình Làm Tranh Sơn Mài
Để vẽ lên vóc người họa sĩ cần phải thực hiện lần lượt theo các bước sau:
Trước tiên là cẩn vỏ trứng, vỏ ốc, vỏ xà cừ hay có thể gọi chung là cẩn trứng.
Tiếp theo là vẽ nét, các đường nét và các chi tiết của bức tranh thường được người họa sĩ vẽ bằng sơn đen.
Công việc cuối cùng của bước vẽ tranh lên vóc là vẽ màu, màu chính là sử dụng sơn ta trộn với son hoặc phẩm màu để vẽ trực tiếp và phủ lên vỏ trứng hoặc phủ lên các nét đen được vẽ ở bước trước đó.
Có một bài thuật nghĩa mà chúng ta cần phải hiểu ý nghĩa của chúng đó là “cẩn trứng”, “vẽ nét”, “vẽ trộn màu”.
“Cẩn trứng” là công đoạn cẩn các miếng vỏ trứng, vỏ trai, vỏ ốc, vỏ xà cừ,… gắn xuống vóc theo những mẫu hình đã can sẵn và đục sẵn trước đó.
“Vẽ nét” là công đoạn sau khi cẩn trứng và mài, công việc của khâu này vẽ các chi tiết cụ thể nhất, thường là sử dụng sơn đen. Việc vẽ các nét trong sơn mài là để giúp giữ hình, nó sẽ trợ giúp cho hình khi có sự chênh lệch màu sắc giữa các mảng hình với nhau. Đây chính là cách để khắc phục nhược điểm trong các bức tranh sơn mài bởi vì màu sắc của sơn mài không đa dạng, phong phú.
“Vẽ trộn màu” là công đoạn dùng sơn ta trộn với màu bột gốc dầu để vẽ lên vóc khi lớp màu vừa vẽ xong thì sẽ xử lý bạc khi màu sơn còn ướt. Sau khi các nét vẽ đã khô, các lớp màu sẽ được vẽ xếp lần lượt lên nhau trên một mảng hình, thông thường một bức tranh sơn mài được vẽ từ 3 lớp màu trở lên.
Bước 4: Công Đoạn Mài Và Vẽ Trong Quy Trình Làm Tranh Sơn Mài
Đây là công việc bắt buộc khi vẽ tranh sơn mài truyền thống, người nghệ sĩ sẽ mài tranh bằng nước với giấy nhám.
Bức tranh sơn mài sau khi đã được vẽ ba lớp màu tối thiểu sẽ được xử lý bạc và phủ một lớp màu cuối cùng, sau đó sẽ chờ khô và đem mài với giấy nhám và nước, hình và các lớp màu sẽ dần hiện ra với các chi tiết.
Kỹ thuật, kinh nghiệm của người nghệ sĩ sẽ quyết định chất lượng của bức tranh sơn mài. Một người nghệ sĩ có kỹ thuật sẽ biết mài đến đâu là vừa, nên dừng lại ở đâu và làm thế nào để thổi hồn vào bức tranh của mình.
Bước 5: Toát Sơn Và Đánh Bóng Trong Quy Trình Làm Tranh Sơn Mài
Toát sơn: Là một thuật ngữ chuyên môn dùng để chỉ việc phủ thật đều một lớp sơn chín (sơn đã được pha loãng với dầu hỏa) lên toàn bộ mặt bức tranh, tỉ lệ pha sơn cũng sẽ phụ thuộc vào kinh nghiệm của người nghệ sĩ.
Đánh bóng: là bước cuối cùng trong quy trình vẽ tranh sơn mài – với bức tranh có kích thước bé người nghệ sĩ có thể dùng luôn lòng bàn tay (đối với những bức tranh lớn hơn thì người họa sĩ sẽ sử dụng bông gòn hoặc vải sợi coton mềm) và miết thật nhanh và mạnh lên bề mặt bức tranh. Việc đánh bóng tranh còn phụ thuộc vào kinh nghiệm và sở thích của người họa sĩ. Đánh bóng không đơn giản chỉ là việc tạo bộ bóng cho tranh mà còn nhờ vào sự ma sát để tạo ra một lượng nhiệt nhỏ làm cho các lớp màu tan chảy và hòa quyện vào nhau sẽ giúp bức tranh sơn mài có độ trong trẻo, có độ sáng và sâu màu.
Trên đây là các công cụ, nguyên liệu và các bước vẽ một bức tranh sơn mài mà bạn cần biết. Hi vọng thông tin trong bài viết sẽ hữu ích cho bạn.
